Projectomschrijving “Verplaatsing dassenfamilie Dommelsvoort”

1. Aanleiding
De gemeente Cuijk heeft een plan laten ontwikkelen voor een intensief recreatiegebied aan de zuidoostelijke zijde van de Kraaijenbergse plassen (Dommelsvoort) Het betreft de aanleg van een jachthaven, verblijfsrecreatieve voorzieningen, vakantiewoningen op het water en een Leisure-centrum. Het belang van Dommelsvoort in recreatief en toeristisch opzicht wordt benadrukt door het feit dat het gebied is aangewezen als “concentratiepunt voor de waterrecreatie van bovenregionale betekenis”. In het gebied is echter een dassenhabitat aanwezig. Bij de ontwikkeling van het waterpark moet het leefgebied van de dassenfamilie Dommelsvoort als verloren worden beschouwd. Het betreft circa 130 ha actueel leefgebied, alsmede 2250 meter aan landschapselementen die zullen verdwijnen.

Er is niet gekozen voor de mogelijkheid om het gebied een dubbelfunctie te geven: intensieve recreatie en dassenleefgebied. Een dergelijke verweving van functies is alleen een reële optie indien sprake is van extensief recreatief gebruik, waarbij een gerichte zonering het mogelijk maakt dat de aanwezige dassenfamilie duurzaam van het gebied gebruik kan maken. Een dergelijke zonering vormt een probleem, omdat de betrokken dassenfamilie al onder grote druk staat door ontgronding (Beers-Oost) en de aanwezigheid van de A73 en de N321. Bovendien ligt door de aanwijzing van de locatie als “concentratiepunt voor de waterrecreatie van bovenregionale betekenis” een extensief recreatief gebruik niet voor de hand. Deze redenen zijn aanleiding geweest om te kiezen voor een scheiding van functies. De provincie Noord-Brabant, Ministerie van LNV, Smals Bouwgrondstoffen B.V. en de gemeente Cuijk zijn het erover eens dat verplaatsing van de familie de beste oplossing is.
Echter om het recreatiepark en nog extra ontzanding te mogen realiseren, eist het bevoegd gezag verder dat het verlies aan dassenhabitat gecompenseerd wordt.

2. Compensatie
De ervaring leert dat, gelet op de omvang van het leefgebied van de das dat bij grootschalige ontwikkelingen als deze verloren gaat (hier 130 ha), oppervlaktecompensatie veelal onmogelijk is. Om die reden wordt het principe “kwaliteit – voor – kwantiteit” gehanteerd. Dit houdt in dat bestaand marginaal dassenleefgebied kwalitatief wordt verbeterd. In marginale leefgebieden heeft een dassenfamilie een relatief groot territorium nodig om over voldoende foerageergebied te beschikken. Door gebieden te “verdichten” met lijnvormige landschapselementen (houtwallen) wordt het leefgebied geoptimaliseerd. Onder optimale omstandigheden is het territorium van een dassenfamilie relatief klein. Door een marginaal leefgebied te optimaliseren ontstaat er dus ruimte voor een “nieuw” territorium, wat het “plaatsen” van een dassenfamilie mogelijk maakt.
Projectontwikkelaar J.V. Dommelsvoort VOF heeft in overleg met de gemeente Cuijk, de gemeente Grave, Das en Boom en binnen het kader van de Flora- en Faunawet bepaald dat die compensatie in het gebied Gassels Broek gaat plaatsvinden.Uitgangspunt voor de locatiekeuze is dat op deze plek nog ruimte voor een dassenfamilie aanwezig is, mits de landschappelijke structuur aanmerkelijk wordt versterkt. Projectontwikkelaar J.V. Dommelsvoort en Stichting-Raamvallei zijn overeengekomen dat zusterorganisatie ANV-Raamvallei zich gaat inzetten om de natuurcompensatie te realiseren. Dit omdat ANV-Raamvallei kennis van het gebied heeft en gedragen is door agrariërs en grondeigenaren in de omgeving.
Dit alles komt neer op het volgende:
De effecten van de aanleg van het waterpark houdt in:
• 130 ha leefgebied gaat verloren
• Verlies van 2250 meter lijnvormige landschapselementen
• Ontruimen van de burcht van de familie Dommelsvoort
• Verhuizen van de betrokken familie naar het Gassels Broek
Maatregelen die genomen worden voor de ontwikkeling van het waterpark
Optimaal inrichten van het Gassels Broek door:
• Aanleg van 30 kilometer landschapselementen
• Aanleg van 3 dassentunnels
• Aanleg van 1 terp (kunstburcht)
• Verhuizen van dassenfamilie Dommelsvoort
Als alle maatregelen gerealiseerd zijn, treden er geen negatieve effecten op voor de das. Het beoogde resultaat is een geoptimaliseerd dassenleefgebied, waar alle aanwezige dassenfamilies van kunnen profiteren.

3. Verplaatsingsplan
Ligging gebied Dommelsvoort
Dommelsvoort (afbeelding 1) is het landbouwgebied tussen Beers en Linden (gemeente Cuijk, provincie Noord-Brabant).Vanaf 1968 wordt in dit gebied zand gewonnen voor de beton- en metselindustrie. Deze ontgrondingsactiviteiten zullen naar alle waarschijnlijkheid in 2012 zijn afgerond. Hiermee is dan een reeks van plassen met een totale oppervlakte van circa 450 hectare ontstaan. Het gebied is grotendeels in landbouwkundig gebruik. De landbouw is door de ontgrondingen echter sterk teruggedrongen. De wegen hebben deels laanbeplanting. Het agrarische gebied heeft een droog karakter. Het is arm aan sloten.

Het plangebied “recreatiepark Dommelsvoort” bevindt zich ten zuiden van de meest zuidelijk gelegen plas die met een omvang van circa 155 hectare de grootste is van alle Kraaijenbergse plassen.
Het gebied is gelegen ten noorden van de kern van Beers en wordt ontsloten door de noordelijk gelegen Kraaijenbergse plassen , de oostelijk gesitueerde Rijksweg A73 en de zuidelijke provinciale weg N321. In het westelijke deel van het plangebied ligt tegen de Wielweg en provinciale weg een waterpartij temidden van een houtwal met eik, populier en es. Aansluitend ligt een poel in een terrein met jonge aanplant. In het zuidelijk deel van het gebied tussen de weg De Bungelaar en de provinciale weg liggen enkele grote zandhopen.

4.Compensatiegebied Gasselsbroek
Het Gasselsbroek ligt ten zuidwesten van de kern van Beers (afbeelding 2) en valt binnen de gemeentegrenzen van Cuijk en Grave.
Het landschappelijk karakter van het Gassels Broek komt in belangrijke mate overeen met het huidige leefgebied van de dassenfamilie Dommelsvoort, waardoor een succesvolle verhuizing meer kans van slagen heeft.
Om te komen tot een zo goed mogelijke optimalisatie van het nieuwe leefgebied van de dassenfamilie Dommelsvoort, rekening houdend met de aanwezigheid van meerdere dassenfamilies, wordt een aanzienlijke lengte lijnvormige beplanting (houtwallen) aangelegd, in totaal 30 kilometer. Daarnaast komen er 3 dassentunnels met bijbehorende afrastering en 1 terp, de nieuwe (kunst)burcht. De duurzaamheid en kwaliteit van de elementen, tunnels en terp worden contractueel vastgelegd.

Op afbeelding 4 is aangegeven hoe de structuur van de lijnvormige elementen er uit zou moeten komen te zien (indicatief). Deze maatregelen zijn op basis van een landschapsecologische studie en in overleg met de Stichting Das en Boom begrensd en gekwantificeerd. Inmiddels is begonnen met het realiseren van de houtwallen.

Dassenburcht Dommelsvoort
Er volgt nog een inventarisatie van Das en Boom.

Dassenburcht Gasselsbroek (beschrijving)
Das en Boom maakt een inrichtingsplan voor de nieuwe burcht in het Gasselsbroek.

5.Rasterplan

Het rasterplan vormt een belangrijk onderdeel van het verplaatsingsplan.
Het perceel wordt rondom de nieuwe burcht ingerasterd. De ervaring leert dat dassen over de gangbare dassenrasters heen kunnen klimmen, zeker wanneer ze onder een zekere stress worden gebracht. Aangezien dit bij verplaatsing zeker het geval zal zijn, is het des te meer van belang dat de dassen niet over het raster kunnen klimmen. Het raster wordt 1,5 meter hoog met een circa 40 centimeter brede flap aan de bovenzijde die naar binnen is gekeerd. Tevens wordt er bij de plaatsing van het raster op toegezien dat het raster voldoende wordt ingegraven, om te voorkomen dat de dassen er onderdoor graven en zodoende de burcht verlaten.

6.Stappenplan voor overzetten
Inrichting perceel
De nieuwe burcht en de te realiseren dassentunnels moeten optimaal functioneren binnen het nieuwe landschapspatroon. De exacte plaatsbepaling van de burcht en de tunnels kan daarom pas plaatsvinden zodra de verschillende landschapselementen zijn aangelegd of in belangrijke mate vaststaat waar deze komen te liggen.

De kunstburcht zal in de periode 1 januari tot en met 31 juli geplaatst worden. Zodra de (weers)omstandigheden het toelaten zal zo snel mogelijk met de plaatsing van de kunstburcht begonnen worden. Hierdoor heeft de kunstburcht nog de tijd om te “rijpen”. Na plaatsing zal doormiddel van het afsluiten van de ingangen voorkomen worden dat een andere das zich vestigt in de burcht. Daarnaast zullen de rasters rondom de kunstburcht en een deel van het perceel, voorkomen dat andere dassen zich vestigen op het perceel.

Uitvoering rasterplan
Gelijktijdig met de inrichting van het gekozen perceel zullen de rasters worden geplaatst. Er zal tevens een dassenpoort aangebracht worden. Deze poort wordt zes weken na het plaatsen van de dassen opengezet, zodat de dassen de rest van hun foerageergebied kunnen verkennen.

7.Vangen en overzetten dassenfamilie
Er wordt ontheffing aangevraagd voor de periode 1-8-2009 tot 31-7-2010. De dassen zullen tussen 1 augustus en 31 december gevangen en verplaatst worden. Uit informatie van Das en Boom blijkt dat dit het beste tijdstip van vangen en verplaatsen is. De periode januari tot ongeveer eind juli is namelijk een belangrijke periode voor de das. In deze periode valt de draagtijd en de geboorte van de jongen. Belangrijk is daarom dat in deze periode de dassen zo min mogelijk te maken krijgen met stress.

Er is gekozen voor een actieve verplaatsing, omdat het compensatiegebied en de kunstburcht te ver afliggen van Dommelsvoort om de dassen passief te verplaatsen.

Direct nadat de laatste das uit Dommelsvoort is verplaatst naar het Gasselsbroek wordt de oude burcht vernietigd zodat hernieuwd bewoond raken wordt voorkomen.

De dassen worden na verplaatsing drie maanden vastgehouden binnen het afgerasterde gebied. Dit wordt gedaan omdat ze zo kunnen wennen aan de omgeving, de geluiden, de geuren en de dassen in hun omgeving. Daarnaast is het risico te groot dat ze direct gaan zwerven op zoek naar hun oude leefomgeving. Het risico van verkeersslachtoffers is daarbij erg groot.
Gedurende de eerste acht weken zullen de dassen van voedsel worden voorzien, omdat in het afgerasterde gebied mogelijk te weinig voedsel is voor de dassenfamilie.
Zoals eerder in deze projectomschrijving genoemd, zal Das en Boom de Dommelsvoortse burcht nog observeren en beschrijven. Tevens stellen zij een plan op voor het daadwerkelijk vangen van de dassen. Das en Boom zal daarnaast verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van dit plan.
De kunstburcht wordt eveneens ingericht naar de richtlijnen van Das en Boom.

Punt C tot en met K van de ontheffingsaanvraag heeft meer betrekking op werkzaamheden die een soort verstoren. In dit geval is het een ontheffingsaanvraag voor verplaatsing van een aantal dieren. De beschrijving van de gevolgen van realisering van recreatiegebied Dommelsvoort en de inventarisatie van de verschillende soorten in het gebied is al uitgebreid beschreven (en beoordeeld) in de “Integrale dassennota Cuijk”, de “Beoordeling beschermde soorten bestemmingsplan locatie Dommelsvoort, Cuijk”. De beschrijving van de compenserende maatregelen in het Gasselsbroek staan in de Integrale dassennota, “Dassenfamilie Dommelsvoort, Plan van Aanpak” en “Projectplan natuurcompensatie dassenhabitat”.

7.Literatuur:

Geraeds, R., Sijstermans, T., Veldhuisen, E. van, Integrale dassennota Cuijk “Dás pas leven in Cuijk”, Grontmij, 2003

Smit, G.F.J., Gijssel, W. van, Valk, M. van der, Beoordeling beschermde soorten bestemmingsplan locatie Dommelsvoort, Cuijk, Quick scan in het kader van de Flora- en faunawet, Bureau Waardenburg bv, 2005

Veldhuizen, E. van, Dassenfamilie Dommelsvoort, Plan van Aanpak, 2003

Willemsen, G., Projectplan natuurcompensatie dassenhabitat, Stichting Raamvallei, 2007